κοσμοείδωλο

Όρος της φιλοσοφίας που υποδηλώνει την εικόνα που σχηματίζει ο άνθρωπος για τον φυσικό κόσμο όταν, ακολουθώντας τη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών, συγκεντρώνει τα συμπεράσματα των πειραμάτων και των μετρήσεων, περιγράφει τα φαινόμενα, συνδέει τα δεδομένα με τους μαθηματικούς τύπους και τη λογική και διαμορφώνει τις κατάλληλες επιστημονικές θεωρίες, βάσει των οποίων διατυπώνει προβλέψεις για τα φαινόμενα. Το φυσικό κ. περιλαμβάνει εικόνες και σύμβολα που συνδέονται μόνο έμμεσα με τον αισθητό κόσμο, από τον οποίο και προέρχονται. Πιθανότατα, η μετάβαση από τον κόσμο των αισθήσεων στο κ. ισοδυναμεί με μετάβαση από τον υποκειμενικό κόσμο των εντυπώσεων σε μια πιο αντικειμενική θεώρηση του κόσμου, που εμφανίζει εκείνο τον βαθμό της τάξης που καθορίζεται από τους φυσικούς νόμους. Το επιστημονικό κ. δεν είναι σταθερό, αλλά διαρκώς αλλάζει και βελτιώνεται. Γύρω στο 1900 η φυσική επιστήμη είχε φτάσει σε τέτοιο στάδιο ανάπτυξης ώστε είχε διαμορφωθεί ένα κ. που επικράτησε να χαρακτηρίζεται κλασικό. Κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η ιδέα της ύπαρξης μιας πραγματικότητας που χαρακτηρίζεται από δύο κατηγορίες αντικειμένων (την ύλη και την ακτινοβολία), τα οποία υπόκεινται σε αυστηρούς νόμους. Το κλασικό κ. συμπληρώθηκε αργότερα με τη θεωρία της σχετικότητας, η οποία τροποποίησε τις αντιλήψεις για τον χώρο και τον χρόνο και οδήγησε στην ιδέα της ισοδυναμίας της ύλης με την ενέργεια. Η ανάπτυξη της κβαντικής θεωρίας, θεωρία που προέκυψε μετά τη συσσώρευση πειραματικού υλικού από τα φαινόμενα του μικρόκοσμου, καθώς αυτός δεν ήταν δυνατόν να ενσωματωθεί στα κλασικά πλαίσια, επέφερε ριζική μεταβολή των καθιερωμένων αντιλήψεων. Η θεωρία αυτή οδήγησε σε μια νομοτέλεια στατιστικής υφής και στη χρήση ακόμη πιο αφηρημένων εννοιών ή ορισμών. Έτσι, προέκυψε μια νέα εικόνα του κόσμου, το λεγόμενο κ. της νεότερης φυσικής, που συμπληρώνει την κλασική εικόνα και διαμορφώνεται διαρκώς με τις συμπληρώσεις των εντατικών προσπαθειών των σύγχρονων ερευνητών. Επιστήμονες και φιλόσοφοι έχουν διατυπώσει διάφορες απόψεις σχετικά με τις σχέσεις του κ. –ως ανθρώπινου κατασκευάσματος– με την πραγματικότητα. Αυτές ποικίλλουν ανάλογα με το περιεχόμενο που δίνεται στην έννοια πραγματικότητα, η οποία ερμηνεύεται σύμφωνα με τις διάφορες φιλοσοφικές πεποιθήσεις.

* * *

το

(φυσ.-φιλοσ.) όρος τής φιλοσοφίας τής επιστήμης ο οποίος υποδηλώνει την εικόνα που σχηματίζει ο άνθρωπος για τον φυσικό κόσμο ακολουθώντας τις μεθόδους τών φυσικών επιστημών, με τις οποίες, ύστερα από πειράματα και μετρήσεις, διαμορφώνονται κατάλληλες επιστημονικές θεωρίες.

[ΕΤΥΜΟΛ. < κοσμ(ο)-* + είδωλο. Η λ. είναι απόδοση στην ελλ. ξεν. όρου, πρβλ. γερμ. Weltbild].